.jpg){kind=link}
.JPG){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
Thực đơn
Ba_Lan
Ba Lan là một nền dân chủ đại diện, một nước cộng hòa đơn nhất bán tổng thống, với tổng thống là nguyên thủ quốc gia và thủ tướng là người đứng đầu chính phủ. Hiến pháp hiện tại của quốc gia được ban hành từ năm 1997. Cơ cấu chính phủ tập trung vào một Hội đồng Bộ trưởng, do một thủ tướng lãnh đạo. Tổng thống bổ nhiệm các thành viên của nội các theo đề xuất của thủ tướng, thường là những thành viên của các đảng phái thuộc liên minh đa số trong Quốc hội. Tổng thống được bầu bằng hình thức phổ thông đầu phiếu cứ năm năm một lần. Tổng thống hiện tại là Andrzej Duda và thủ tướng là Mateusz Morawiecki. Tổng thống là chỉ huy tối cao của lực lượng vũ trang, có quyền phủ quyết các đạo luật được thông qua bởi quốc hội, trong trường hợp một đạo luật bị Tổng thống phủ quyết nó vẫn có thể được thông qua nếu đạt được sự đồng thuận của ba phần năm số nghị sĩ Quốc hội. Tổng thống cũng có thể giải tán quốc hội trong một số điều kiện nhất định.
Tổng thống, với tư cách là đại diện của nhà nước trong các vấn đề đối ngoại, sẽ quyết định việc phê chuẩn hoặc từ bỏ các thỏa thuận quốc tế, bổ nhiệm và triệu hồi các đại diện toàn quyền của Cộng hòa Ba Lan và sẽ hợp tác với Thủ tướng và Bộ trưởng trong việc đưa ra các chính sách đối ngoại phù hợp. Là Tư lệnh tối cao của lực lượng vũ trang, Tổng thống cũng có quyền bổ nhiệm Tổng tham mưu trưởng và chỉ huy các chi nhánh của lực lượng vũ trang.
Các cử tri Ba Lan là những người bầu ra các đại biểu của quốc hội lưỡng viện bao gồm Hạ viện có 460 thành viên (Sejm) và Thượng viện có 100 thành viên (Senat). Sejm được bầu bằng hình thức đại diện tỷ lệ theo phương pháp d'Hondt, một phương pháp tương tự như được sử dụng trong nhiều hệ thống nhà nước cộng hòa nghị viện trên thế giới. Khác với Sejm, Senat được bầu theo phương thức đa số tương đối, với một thượng nghị sĩ tương ứng với một trong tổng số 100 khu vực bầu cử trên cả nước. Bầu cử quốc hội diễn ra ít nhất bốn năm một lần.
Sau khi chuyển từ chế độ Cộng sản độc đảng sang thể chế đa nguyên chính trị, các đảng phái mọc lên như nấm vào những năm đầu thập niên 1990. Sau cuộc bầu cử tự do đầu tiên vào năm 1991, số ghế tại quốc hội (Sejm) được chia ra cho cả hơn chục đảng phái khác nhau.
Ngoại trừ các đảng dân tộc thiểu số, chỉ những ứng cử viên của các đảng chính trị nhận được ít nhất 5% tổng số phiếu bầu trong cuộc bầu cử quốc gia mới có thể có ghế trong Sejm. Liên minh các đảng cần phải đạt được 8% tổng số phiếu bấu trở lên, kể từ cuộc bầu cử năm 1993.
Trong cuộc bầu cử quốc hội năm 2015, Đảng Pháp luật và Công lý (PiS), một đảng dân túy cánh hữu theo tư tưởng dân chủ Thiên chúa giáo là đảng giành được số phiếu bầu lớn nhất. Cuộc bầu cử đánh dấu lần đầu tiên trong kỷ nguyên hậu cộng sản của Ba Lan, một đảng chính trị nhận được đủ số phiếu để thành lập một chính phủ đa số. Tổng thống Andrzej Duda cũng là một thành viên của đảng này.
Nhánh tư pháp đóng vai trò quan trọng trong việc đưa ra các quyết định. Các thể chế chủ yếu của nó gồm Tòa án Tối cao (Sąd Najwyższy), Tòa án Hành chính Tối cao (Naczelny Sąd Administracyjny) - các thẩm phán được Tổng thống chỉ định theo giới thiệu của Hội đồng Quốc gia về Tư pháp trong một thời hạn xác định, Tòa án Hiến pháp (Trybunał Konstytucyjny) - các thẩm phán do Sejm lựa chọn với nhiệm kỳ chín năm và Tòa án Quốc gia (Trybunał Stanu) - các thẩm phán do Sejm lựa chọn với nhiệm kỳ tương đương nhiệm kỳ của Sejm, ngoại trừ chức danh chủ tịch do Chủ tịch thứ nhất Tòa án Tối cao nắm giữ. Sejm (khi được Thượng viện đồng thuận) chỉ định Ombudsman hay Cao ủy Bảo vệ Nhân quyền (Rzecznik Praw Obywatelskich) với nhiệm kỳ chín năm. Ombudsman có trách nhiệm giám sát và thực thi các quyền hạn và các quyền tự do của con người cũng như của công dân, luật pháp và các nguyên tắc của đời sống cộng đồng và sự công bằng xã hội.
Hiến pháp Ba Lan là đạo luật tối cao ở Ba Lan đương đại, và hệ thống pháp luật Ba Lan được dựa trên nguyên tắc quyền dân sự, chi phối bởi các quy định của Luật Dân sự. Trong lịch sử, văn kiện pháp lý nổi tiếng nhất của Ba Lan là Hiến pháp ngày 3 tháng 5 năm 1791. Nhà sử học Norman Davies khẳng định Hiến pháp 1791 của Ba Lan là bản hiến pháp thành văn đầu tiên ở châu Âu và là bản hiến pháp thành văn lâu đời thứ hai trong lịch sử, sau Hiến pháp Hoa Kỳ [6].
Hiến pháp 1791 đã công nhận sự bình đẳng về chính trị giữa những người thị dân và giới quý tộc (szlachta), và đặt người nông dân dưới sự bảo vệ của chính phủ, qua đó hạn chế được sự bóc lột của chế độ nông nô. Hiến pháp đã bãi bỏ các truyền thống lỗi thời trong nghị viện chẳng hạn như quyền phủ quyết tự do (Liberum veto), một quy tắc cổ xưa cho phép bất kỳ thành viên nào của Sejm (cơ quan lập pháp) có thể buộc một phiên họp đang diễn ra của nghị viện phải chấm dứt ngay lập tức và vô hiệu hóa bất kỳ đạo luật nào đã được thông qua tại phiên họp chỉ bằng cách hét lên: "Nie pozwalam!" (Tiếng Ba Lan: "Tôi không cho phép!"). Bản hiến pháp này cũng đã tuyên bố thiết lập một chế độ quân chủ lập hiến dân chủ. Việc thông qua hiến pháp 1791 được coi là mối đe dọa đối với các nước láng giềng của Ba Lan. Để đáp trả, Phổ, Áo và Nga đã thành lập một liên minh chống Ba Lan và trong thập kỷ tiếp theo 3 nước này đã hợp tác với nhau để chia cắt và tiêu diệt nhà nước Ba Lan. Mặc dù vậy, Hiến pháp 1791 đã có ảnh hưởng đến nhiều phong trào dân chủ trên toàn cầu sau này. Ở Ba Lan, quyền tự do ngôn luận được đảm bảo bởi Điều 25 (phần I. Cộng hòa) và Điều 54 (phần II. Các quyền tự do, quyền và nghĩa vụ của cá nhân và công dân) trong Hiến pháp Ba Lan.
Hiến pháp hiện tại của Ba Lan đã được Quốc hội Ba Lan thông qua vào ngày 2 tháng 4 năm 1997, được đa số cử tri cả nước chấp thuận sau một cuộc trưng cầu dân ý quốc gia vào ngày 25 tháng 5 năm 1997 và có hiệu lực kể từ ngày 17 tháng 10 năm 1997. Hiến pháp bảo đảm một quốc gia đa đảng, các quyền tự do tôn giáo, tự do ngôn luận, tự do lập hội, và đặc biệt gạt bỏ hầu hết các lý tưởng cộng sản để tạo ra một "hệ thống kinh tế thị trường tự do". Nó đòi hỏi các quan chức nhà nước phải theo đuổi các chính sách công cộng về sinh thái và thừa nhận quyền bất khả xâm phạm của các gia đình, quyền thành lập công đoàn và đình công, đồng thời nghiêm cấm các hành vi cưỡng bức, tra tấn và trừng phạt thân thể.
Trước Phân vùng lần thứ ba năm 1795, những người phụ nữ ở Ba Lan được phép tham gia vào đời sống chính trị nếu nộp đủ thuế. Kể từ năm 1918, khi đất nước giành độc lập trở lại, tất cả những người phụ nữ Ba Lan đều có quyền bỏ phiếu. Ba Lan là quốc gia thứ 15 cho phép phụ nữ bầu cử. Hiện tại, ở Ba Lan, phá thai chỉ được phép trong những trường hợp đặc biệt, chẳng hạn như khi cuộc sống hoặc sức khỏe của người phụ nữ bị đe dọa bởi việc tiếp tục mang thai, khi mang thai là kết quả của một hành vi tội phạm (chẳng hạn hiếp dâm) hoặc khi thai nhi bị dị tật nghiêm trọng [7][8]. Đồng tính luyến ái ở Ba Lan được xác nhận là hợp pháp vào năm 1932, tuy vậy nước này không cho phép hôn nhân đồng giới.
Trong những năm gần đây, Ba Lan đã mở rộng trách nhiệm và nâng cao vị thế của mình trong các vấn đề của châu Âu và quốc tế, đã thiết lập quan hệ hữu nghị với các quốc gia châu Âu khác và hỗ trợ cho nhiều quốc gia đang phát triển.
Ba Lan là thành viên của Liên minh Châu Âu, NATO, Liên Hợp Quốc, Tổ chức Thương mại Thế giới, Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), Khu vực Kinh tế Châu Âu, Cơ quan Năng lượng Quốc tế, Hội đồng Châu Âu, Cơ quan năng lượng nguyên tử quốc tế, Cơ quan vũ trụ châu Âu, G6, Hội đồng các quốc gia vùng biển Baltic, Nhóm Visengard, Tam giác Weimar và Hiệp ước Schengen.
Năm 1994, Ba Lan trở thành thành viên liên kết của Liên minh châu Âu (EU), và chính thức gia nhập Liên minh châu Âu vào tháng 5 năm 2004, cùng với các thành viên khác của nhóm Visegrád. Năm 1996, Ba Lan đã đạt được tư cách thành viên đầy đủ của OECD và tại Hội nghị thượng đỉnh Madrid năm 1997 đã được mời tham gia Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), quốc gia này trở thành thành viên chính thức của NATO vào tháng 3/1999.
Khi sự sụp đổ của chủ nghĩa cộng sản vào năm 1989 đã vẽ lại bản đồ châu Âu, Ba Lan đã cố gắng tạo dựng mối quan hệ cùng có lợi và mạnh mẽ với bảy nước láng giềng mới, điều này đáng chú ý bao gồm việc ký kết các hiệp ước hữu nghị để thay thế các liên kết bị cắt đứt sau sự sụp đổ của khối Hiệp ước Warsaw. Ba Lan đã tạo dựng mối quan hệ đặc biệt với Ukraine, quốc gia mà họ đồng tổ chức giải bóng đá UEFA Euro 2012, trong nỗ lực giữ vững mối liên kết của đất nước này với thế giới phương Tây và cung cấp cho nó một giải pháp thay thế cho việc liên minh với Liên bang Nga. Mặc dù có nhiều phát triển tích cực trong khu vực, Ba Lan cũng đang phải tìm cách bảo vệ quyền của người dân tộc Ba Lan sống ở Liên Xô cũ; vào năm 2005 chế độ Lukashenko đã phát động một chiến dịch chống lại người dân tộc thiểu số Ba Lan ở Belarus [9].
Do lịch sử bi thảm của Ba Lan gắn liền với nhiều cuộc xâm lược của các nước láng giềng hùng mạnh (ví dụ: Phân vùng Ba Lan, Chiến tranh thế giới thứ hai), chính sách đối ngoại của Ba Lan theo đuổi mối quan hệ hợp tác chặt chẽ với một cường quốc có đủ khả năng để hỗ trợ quân sự mạnh mẽ cho họ trong những tình huống nguy cấp. Điều này tạo ra nền tảng của mối quan hệ chặt chẽ giữa Ba Lan với Hoa Kỳ và sự nhạy cảm trong mối quan hệ giữa Ba Lan với đối tác của họ trong Liên minh Châu Âu là Đức. Đồng thời, yếu tố lịch sử cũng dẫn đến mối quan hệ ngoại giao rất căng thẳng với Nga, vốn đã liên tục xấu đi kể từ khi Vladimir Putin lên nắm quyền.
Trong những năm gần đây, quan hệ giữa Ba Lan với Nga đã xấu đi đáng kể. Ba Lan đã phản đối mạnh mẽ cuộc xâm lược quân sự vào Gruzia do Nga lãnh đạo vào năm 2008, tuyên bố ủng hộ Gruzia và lên án hành động của Nga. Người Ba Lan tin rằng cuộc xâm lược đã được người Nga thực hiện với nỗ lực tái lập và tái khẳng định sự thống trị của mình đối với các nước cộng hòa vệ tinh trước đây. Tuy nhiên, kể từ năm 2009, mối quan hệ với Nga đã phần nào được cải thiện - bất chấp tai nạn máy bay khiến cựu tổng thống Ba Lan qua đời năm 2010 vẫn được coi là một sự kiện gây tranh cãi khi có ý kiến cho rằng người Nga đứng sau vụ tai nạn. Sau cuộc khủng hoảng Crimea năm 2014, mối quan hệ giữa hai bên trở nên xấu đi một lần nữa, khi Ba Lan lên án mạnh mẽ các hành động của Nga chống lại Ukraine .
Ba Lan là quốc gia thành viên đông dân thứ sáu của Liên minh châu Âu và có tổng cộng 51 đại diện trong Nghị viện châu Âu. Kể từ khi gia nhập liên minh năm 2004, chính phủ Ba Lan đã nhất trí theo đuổi những chính sách nhằm tăng cường vai trò của đất nước trong các vấn đề của châu Âu và khu vực.
Lực lượng vũ trang Ba Lan bao gồm năm quân chủng: Lục quân (Wojska Lądowe), Hải quân (Marynarka Wojenna), Không quân (Siły Powietrzne), Lực lượng đặc nhiệm (Wojska Specjalne) và Lực lượng phòng thủ lãnh thổ (Wojska Specjalne), đây là quân chủng mới được thành lập vào năm 2016. Quân đội nằm dưới sự chỉ huy của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng. Tuy nhiên, tổng tư lệnh của quân đội là Tổng thống Ba Lan.
Quy mô của quân đội Ba Lan ước tính vào khoảng 101.500 binh sĩ (năm 2016). Hải quân Ba Lan chủ yếu hoạt động ở biển Baltic và thực hiện các nhiệm vụ như tuần tra trên biển, tìm kiếm và cứu hộ trong phạm vi vùng biển thuộc chủ quyền của Ba Lan, ngoài ra còn có thể thực hiện các hoạt động như đo lường và nghiên cứu thủy văn cũng như hỗ trợ hậu cần cho Hải quân Hoa Kỳ. Không quân Ba Lan thường xuyên tham gia vào các nhiệm vụ kiểm soát không phận Baltic, ngoài ra có một số đơn vị đang phục vụ ở Afghanistan. Năm 2003, F-16C Block 52 của Mỹ được chọn làm máy bay chiến đấu đa chức năng chung mới cho lực lượng không quân Ba Lan, đợt giao hàng đầu tiên đã diễn ra vào tháng 11 năm 2006.
Nhiệm vụ quan trọng nhất của lực lượng vũ trang là bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ của Ba Lan cũng như bảo vệ lợi ích của Ba Lan ở nước ngoài. Mục tiêu an ninh quốc gia của Ba Lan là hội nhập hơn nữa với các thể chế quốc phòng, kinh tế và chính trị của NATO và châu Âu thông qua việc hiện đại hóa và tái tổ chức quân đội. Quân đội Ba Lan đang được tổ chức lại theo tiêu chuẩn của NATO và kể từ năm 2010, quá trình chuyển đổi sang chế độ quân nhân hợp đồng đã hoàn tất. Nghĩa vụ quân sự bắt buộc đối với nam giới đã bị bãi bỏ vào năm 2008. Trước đó, nam giới Ba Lan phải phục vụ chín tháng trong quân ngũ khi đủ tuổi.
Học thuyết quân sự Ba Lan nhấn mạnh vào khả năng phòng thủ của quốc gia tương tự như các thành viên NATO khác. Từ năm 1953 đến 2009 Ba Lan đã có đóng góp rất lớn cho các sứ mệnh gìn giữ hòa bình của Liên Hợp Quốc. Quân đội Ba Lan đã tham gia vào cuộc chiến tranh Iraq năm 2003, triển khai 2.500 binh sĩ tới miền nam Iraq và chỉ huy lực lượng đa quốc gia gồm 17 nước ở Iraq.
Quân đội Ba Lan đã tạm thời bị ảnh hưởng nặng nề bởi vụ tai nạn máy bay Tu-154 năm 2010 , vụ tai nạn đã cướp đi sinh mạng của Tổng tham mưu trưởng Quân đội, ông Franciszek Gągor và tướng chỉ huy Không quân Andrzej Błasik, cùng với nhiều nhân vật quan trọng khác [10].
Hiện tại, quân đội Ba Lan đang trải qua một giai đoạn hiện đại hóa đáng kể, dự định sẽ hoàn thành vào năm 2022. Chính phủ đã chi tới 130 tỷ złoty (34 tỷ USD), tuy nhiên tổng số cuối cùng có thể lên tới 235 tỷ złoty (62 tỷ USD) nhằm thay thế các trang thiết bị lỗi thời và mua hệ thống vũ khí mới [11]. Theo chương trình hiện đại hóa này, quân đội Ba Lan đã đặt mua của Mỹ một loạt các loại thiết vận xa, lựu pháo tự hành, máy bay trực thăng đa chức năng, cùng với đó là một hệ thống tên lửa đất-đối-không tầm trung, tàu ngầm tấn công, tàu dò mìn, và tên lửa chống hạm ven biển. Ngoài ra, quân đội có kế hoạch hiện đại hóa kho dự trữ xe tăng chiến đấu hiện có và nâng cấp các loại súng [12][13]. Ba Lan hiện đang chi khoảng 2% tổng GDP cho quốc phòng và dự kiến sẽ tăng lên 2,5% GDP vào năm 2030. Vào tháng 5 năm 2017, Bộ Quốc phòng đã đảm bảo rằng quy mô của quân đội Ba Lan sẽ được tăng lên khoảng 250.000 nhân sự hoạt động tích cực.
Ba Lan có một hệ thống thực thi pháp luật phát triển cao với một lịch sử lâu dài về tính hiệu quả của Cơ quan Cảnh sát Nhà nước (Policja). Cảnh sát Nhà nước cung cấp dịch vụ điều tra tội phạm, Cảnh sát thành phố phục vụ trật tự công cộng và một số cơ quan chuyên môn khác, như Bộ đội Biên phòng Ba Lan, thực hiện các nhiệm vụ được giao. Ngoài các dịch vụ nhà nước này, các công ty an ninh tư nhân cũng rất phổ biến, mặc dù họ không có quyền hạn được giao cho các cơ quan nhà nước,chẳng hạn như, quyền bắt giữ hoặc giam giữ một nghi phạm.
Các dịch vụ khẩn cấp ở Ba Lan bao gồm các dịch vụ y tế khẩn cấp , các đơn vị tìm kiếm và cứu hộ của Lực lượng Vũ trang Ba Lan và Dịch vụ Cứu hỏa Nhà nước. Các dịch vụ y tế khẩn cấp ở Ba Lan, không giống như các dịch vụ khác, được cung cấp bởi chính quyền địa phương và khu vực.
Kể từ khi gia nhập Liên minh châu Âu, tất cả các dịch vụ khẩn cấp của Ba Lan đã được tiến hành tái cấu trúc lớn và trong quá trình đó, đã có được một lượng lớn các loại thiết bị và nhân sự mới. Tất cả nhân viên dịch vụ khẩn cấp của Ba Lan buộc phải mặc đồng phục và có thể dễ dàng nhận ra. Ngoài ra, cảnh sát và các cơ quan khác đã liên tục thay thế và hiện đại hóa đội xe của họ.
Thực đơn
Ba_LanLiên quan
Tài liệu tham khảo
WikiPedia: Ba_Lan